Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, chi phí điện sinh hoạt không ngừng tăng cao, bán điện mặt trời áp mái đã trở thành một giải pháp không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn có khả năng tạo nguồn thu nhập thụ động cho hộ gia đình và doanh nghiệp. Tuy nhiên, bài toán lợi nhuận từ hình thức đầu tư này không đơn giản, đòi hỏi người tham gia phải hiểu rõ chi phí đầu tư ban đầu, thời gian hoàn vốn, cũng như các yếu tố kỹ thuật ảnh hưởng trực tiếp đến sản lượng điện thu được.
Dưới đây là một phân tích chi tiết về tiềm năng và thách thức của việc bán điện mặt trời áp mái tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh chính sách giá mua điện từ năng lượng tái tạo đang có nhiều thay đổi.
I. Tiềm năng từ việc bán điện mặt trời áp mái
Việt Nam có điều kiện khí hậu thuận lợi cho phát triển năng lượng mặt trời, đặc biệt là khu vực Nam Trung Bộ và miền Nam với trung bình hơn 2.000 giờ nắng mỗi năm. Tận dụng diện tích mái nhà để lắp đặt các hệ thống tấm pin năng lượng mặt trời không chỉ giúp tiết kiệm chi phí điện hằng tháng mà còn cho phép người dân bán điện mặt trời áp mái dư thừa cho lưới điện quốc gia.
Theo một số thống kê, mỗi hộ gia đình lắp đặt hệ thống điện mặt trời công suất khoảng 5kWp có thể tạo ra trung bình 20–25 kWh điện mỗi ngày, tùy vào điều kiện thời tiết và độ nghiêng mái nhà. Trong thời gian cao điểm nắng, sản lượng điện có thể vượt mức tiêu thụ của hộ gia đình và phần dư sẽ được bán lại cho ngành điện với mức giá ưu đãi theo hợp đồng mua bán điện mặt trời áp mái đã ký kết.
Tuy nhiên, bài toán lợi nhuận không chỉ dừng ở khả năng sinh lời từ lượng điện bán ra, mà còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như chi phí đầu tư, hiệu suất tấm pin, độ bền hệ thống, chi phí bảo trì và vệ sinh tấm pin năng lượng mặt trời.
II. Những yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận đầu tư
1. Chi phí đầu tư ban đầu
Giá thành lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà hiện nay dao động từ 18–25 triệu đồng/kWp, tùy theo chất lượng thiết bị, loại inverter và độ phức tạp của việc thi công. Với hệ thống 5kWp, tổng chi phí đầu tư có thể rơi vào khoảng 100–125 triệu đồng.
Khoản đầu tư này được xem là khá lớn đối với nhiều hộ gia đình, tuy nhiên với chính sách hỗ trợ từ ngân hàng (cho vay ưu đãi, trả góp), nhiều người đã có thể tiếp cận được với mô hình năng lượng sạch này.
Thời gian hoàn vốn trung bình khoảng 5–7 năm, tùy vào mức tiêu thụ điện và sản lượng bán điện mặt trời áp mái. Nếu người dùng chủ động sử dụng điện vào ban ngày (giảm thiểu lượng điện mua từ lưới) và có sản lượng điện dư cao, thời gian thu hồi vốn sẽ ngắn hơn.
2. Giá mua điện từ EVN
Một trong những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến lợi nhuận của việc bán điện mặt trời áp mái là giá mua điện từ Tổng công ty Điện lực Việt Nam (EVN). Trước đây, mức giá mua điện mặt trời mái nhà lên tới 2.134 đồng/kWh (tương đương 9,35 US cent/kWh), nhưng từ sau ngày 31/12/2020, chính sách giá ưu đãi đã hết hiệu lực, và hiện tại các dự án mới cần chờ cơ chế giá mới từ Bộ Công Thương.
Việc không có giá bán điện mặt trời áp mái ổn định khiến nhiều hộ dân lo ngại, dẫn đến việc ngưng hoặc trì hoãn đầu tư. Tuy nhiên, đối với những hệ thống đã lắp đặt trước thời điểm chính sách cũ kết thúc, hợp đồng mua bán điện vẫn được giữ nguyên trong thời hạn 20 năm.
3. Hiệu suất và bảo trì hệ thống
Hiệu suất của hệ thống điện mặt trời mái nhà phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: chất lượng tấm pin, độ nghiêng mái, hướng lắp đặt, hiệu suất của inverter, và đặc biệt là tình trạng vệ sinh tấm pin năng lượng mặt trời. Bụi bẩn, lá cây, phân chim… tích tụ trên bề mặt pin sẽ làm giảm khả năng hấp thụ ánh sáng, từ đó giảm sản lượng điện.
Nhiều nghiên cứu cho thấy việc không vệ sinh tấm pin định kỳ có thể làm giảm hiệu suất từ 10–20% mỗi năm. Vì vậy, để duy trì mức sinh lợi từ việc bán điện mặt trời áp mái ổn định, người dùng cần thường xuyên lau pin năng lượng mặt trời, đặc biệt là vào mùa khô hoặc ở các khu vực nhiều bụi.
Một số gia đình hoặc công ty chuyên nghiệp đã sử dụng các thiết bị rửa tấm pin năng lượng mặt trời bằng bàn chải xoay kết hợp áp lực nước để đảm bảo bề mặt sạch mà không gây hư hỏng tấm pin. Việc đầu tư vào vệ sinh định kỳ, dù có phát sinh chi phí, nhưng lại mang lại hiệu quả kinh tế lâu dài.
III. Những lưu ý khi muốn bán điện mặt trời áp mái
1. Kiểm tra khả năng đấu nối với lưới điện
Không phải khu vực nào cũng sẵn sàng cho việc đấu nối hệ thống điện mặt trời. Một số vùng nông thôn hoặc nơi có lưới điện yếu có thể gặp khó khăn trong việc hòa lưới. Do đó, trước khi đầu tư, người dân cần liên hệ với điện lực địa phương để kiểm tra và được tư vấn kỹ thuật.
2. Tính toán nhu cầu sử dụng điện
Nếu hộ gia đình sử dụng điện ít và không có nhu cầu bán điện mặt trời áp mái dư, thì việc đầu tư hệ thống công suất lớn có thể không mang lại hiệu quả cao. Trong trường hợp đó, chỉ nên lắp hệ thống vừa đủ để đáp ứng nhu cầu sử dụng, tránh lãng phí.
Ngoài ra, nên lắp đồng hồ hai chiều để dễ dàng đo đếm sản lượng điện tiêu thụ và điện bán ra, giúp tính toán chính xác thời gian hoàn vốn và lợi nhuận thu được từ bán điện mặt trời áp mái.
3. Lựa chọn nhà cung cấp uy tín
Một số người tiêu dùng bị hấp dẫn bởi các gói lắp đặt giá rẻ, nhưng sử dụng thiết bị kém chất lượng, không bảo hành rõ ràng. Điều này có thể dẫn đến hiệu suất thấp, nhanh hư hỏng và tăng chi phí bảo trì. Việc lựa chọn các thương hiệu pin năng lượng mặt trời và inverter uy tín, có bảo hành ít nhất 10–15 năm là rất quan trọng.
IV. Kết luận: Có nên đầu tư vào bán điện mặt trời áp mái?
Bán điện mặt trời áp mái là một hình thức đầu tư lâu dài, mang lại lợi ích cả về kinh tế lẫn môi trường. Tuy nhiên, để bài toán lợi nhuận khả thi, người tham gia cần tính toán kỹ lưỡng các yếu tố đầu vào, hiệu suất hoạt động, chính sách giá điện cũng như chi phí duy trì hệ thống, bao gồm cả việc lau pin năng lượng mặt trời định kỳ.
Trong tương lai, nếu Nhà nước có thêm chính sách hỗ trợ như áp dụng giá FIT mới, khuyến khích mô hình lưu trữ điện hoặc bán điện mặt trời áp mái ngang hàng (peer-to-peer), thì lĩnh vực này hứa hẹn sẽ tiếp tục bùng nổ và trở thành xu hướng chủ đạo trong chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam.